Lịch sử truyền giáo Dòng Đa Minh tại VN

Tòa Thánh trao hẳn địa phận Đông Bắc Việt cho các cha Đaminh tỉnh dòng Mân Côi Phi-luật-tân 1757

Theo lời mời của Đức Cha Pallu và Lambert de La Motte, năm 1678 có 3 cha dòng Đaminh từ Phi luat tan đến truyền giáo tại địa phận đông Bắc Việt giữa lúc đang có cuộc bách hại đạo. Ban đầu các cha Juan Cruz, Morales và Arjona chán nản bỏ về thái lan, nhưng sau khi được Đức Cha Laneau hứa giải quyết mọi đòi hỏi nên 3 cha trở lại Bắc Việt 2-9-1679. Cuộc bắt đạo tiếp tục với mức đọ gắt gao hơn, 2 cha Arjona và Morales đang tìm đường về thái lan thì bị bắt và bị trục xuất 1-12-1680, chỉ có mình cha Cruz nhất định ở lại truyền giáo. Cha Cruz lần lượt làm cha chính năm 1707 và gm đại diện tông tòa năm 1716.

Ban đầu các cha đaminh được chỉ định truyền giáo ỏ 5 huyện tại Nam Định. Vì cuộc bắt đạo các cha phải trốn trành ờ kẻ sặt thuộc xứ đông hay vào thanh hóa. Sớ thừa sai đaminh cũng không nhiều lắm, nhóm đầu tiên 3 người thì 2 người rút lui, nhóm thừ hai tời nam 1693 thì 1 cha chết sớm, 1 cha về lại Manila. Nhóm thứ 3 gồm 2 cha đến năm 1696 thì 1 cha bị trục xuất vì thế vào đầu thế kỉ 18 chỉ có cha Cruz vá Pedro santa Teresa người tây ban nha và cha Lezzoli, người Y do bộ truyền giáo phái đền năm 1680 và sau khi Đức Cha Deydier chết được tòa thánh bổ nhiệm làm gm đại diện tông tòa địa phận đông Bắc Việt nâm 1698. Bộ truyền giáo tiếp tục sai thừa sai đến Bắc Việt, năm 1701 có thêm cha Sestri dòng đaminh người Y, cha Giovanni dòng augutinh nguoi y và 2 cha dòng phanxico. Đưc Cha Bourges coi địa phận Tây Bắc Việt nhất định không nhận thêm thừa sai dòng. Số thừa sai ngoại quốc tới đông khiến các cha VN hoặc phải coi những họ đạo trên miền bắc hoạc trả sang địa phận Tây Bắc Việt.

Từ năm 1717 cha Juan Cruz được chỉ định làm gm, đã dành 1 số họ đạo lớn cho dòng của mình khiến các cha augutinh kiện với bộ truyền giáo. Năm 1721 dc Cruz qua đời và Đức Cha Sestri dòng đaminh người y do bộ TG sai đến cũng muốn dành xứ đạo lớn để đưa thêm các cha đaminh người y sang. Lúc này tòa thánh sai cha Soffietti dòng phanxico đến truyền giáo và làm thanh tra để giải quyết các tranh chấp bằng việc ký những hợp đồng. Năm 1738 dc Ilario dòng augutinh người ý cai quản địa phận đông Bắc Việt và dành nhiều ưu tiên cho dòng augutinh khiến các cha đaminh bất mãn.

Về hoặt động truyền giáo của các cha đaminh trong nửa đầu thế kỉ 18 đáng kể nhất là việc triều đình TBN năm 1738 cấp 6 học bổng cho người VN sang học ở Manila, tất cả đã nhập dòng đaminh, ttrong số này có cha thánh Vinh Sơn Liêm, tử đạo năm 1773 và hiện nay được đại học thánh toma ở manila dựng tượng tôn kính. Một diểm khác đáng lưu ý la từ nâm 1738 các cha đaminh cũng bắt đầu thâu nhận người Việt vào dòng. Lần lượt năm 1738 có 2 cha, 10 năm sau 1747 thêm 3 cha nữa. như thế dòng đaminh là dòng chậm nhất trong việc nhận người bản xứ vào dòng. Người VN trước hết làm lm là do các cha thừa sai pháp huấn luyện và phong chức năm 1668, rồi tới lượt các cha dòng tên khoảng nam 1692 và các cha dòng augutinh nam 1728. Giáo đoàn của các cha đaminh gặp khủng hỏang về nhân sự từ năm 1740 Trong 5 năm có 5 thừa sai qua đời, trong số này có 2 cha tử đạo năm 1745, đó là cha thánh Gil de federich có tên việt là Tế va cha Mateo liciniana có tên việt là Đậu. Thừa sai đaminh TBN duy nhất còn lại là cha Luis Espinosa đã tức tộc nhận thêm nhiều người việt vào dòng và khẳn cắp xin thêm thừa sai. Năm 1750 chử có mình cha Espinosa và 7 cha đaminh VN, giáo đoàn bị đe dọa. Nam sau 1751 được thêm 2 thừa sai tới là Hernandez và Martin.

Theo lời xin của triều đình TBN ngày 6-11-1745 Bộ truyền giáo đề nghị lên ĐTC xin chuyển các cha dòng augutinh hiện chỉ có 4 người y sang giảng đạo bên Trung Hoa và nhường kẻ sặt và tất cả xứ đông cho các cha dòng daminh nhu toà thánh dả trao hẳn diạ phận tay cho các cha thừa sai Pháp. trong số cac thừa sai daminh xin chỉ cha Pedro Ponsgrau, be tren daminh dã ở Bắc Việt từ năm 1732, làm gm phụ tá cho Đức Cha Ilario, va sẽ kế vị khi ngài qua đời. Nhà dòng và triều đình TBN xin chịu mọi chi phí cho các thừa sai và gm. Cũng trong thời gian này Đức Cha Ilario viết nhiều thư yêu cằu bộ truyền giáo chỉ định cha Lorenzo dòng augutinh làm gm phụ tá. Cả 2 lời xin đều không được thi hành. Cha Ponsgrau chết năm 1747, số thừa sai daminh giãm sút thê thảm chỉ còn lại cha Espinosa. Vì thế toà thánh giữ nguyên tình trạng.

Đến năm 1753 dc Ilario và dc Nêz họp công đồng chung để giải quyết các tranh chấp về các giáo đoàn. Lúc này dòng Đaminh chỉ có 3 thừa sai nên rất bất lợi và đã không tham dự công nghị, đồng thời sau khi công nghị kết thức đã cử cha Hernandez về Roma vận động. Dòng Augutinh cũng cử cha Lorenzo về roma. Sau cùng trong phiên họp ngày 15-5-1757 bộ truyền giáo quyết dịnh duy trì các cha dòng augutinh coi sóc Kẻ Sặt và dòng daminh coi Lục Thủy, các nhà dòng nư thuộc quyền cha xứ. Nhưng các vị hồng y lại xin DTC đặt cha Hernandez làm gm đại diện tông tòa địa phận đông và giao hoàn toàn địa phận đông cho các cha Daminh. Với sự kiện mới này,ngày 1-8-1757 bộ truyền giáo đặt cha Espinosa làm cha chính và đồng thời gọi các cha dòng augutinh người Italia về còn các cha dòng augutinh vn hoặc ra triều hoặc theo các cha sang nhá dòng ở âu châu.

Vì phương tiện liên lạc khó khăn và lâu dài, những quyết định của bộ truyền giáo chưa tới Bắc Việt thì xảy ra một cuộc xung đột lớn. Đức Cha Ialrio qua đời nam 1754 và cha adriano dòng augutinh làm cha chính. Cac cha đaminh áp dụng luặt dòng tự động xin cha Paulus Campos dòng tên làm quan toà để bảo vệ quyền lợi. Trong khi đó theo lệnh trước đây của bộ thì gm địa phận kế cận tạm giám quản cho tới khi có gm mới, cha Campos ra va tuyệt thông cho cha cha chính adriano ngày 22-11-1758. Đức Cha Nêz viết thư cho cha Campos nói là cha không được làm như vậy. Tức thời cha Campos ra vạ tuyệt thông cho cả Đức Cha Nêz nữa .

Tình trạng trở nên rối loạn khiến tòa thánh phải cấp tốc cử Đức Cha Boucher, dòng phanxico gm Shensi bên trung quốc làm kinh lược tông tòa sang giải quyết. Đức Cha Boucher đã giải các vạ, tuyên bố tất cả các bí tích làm trong thồi kỳ rối loạn này đều thành sư và đề nghị triệu hồi cha Espinosa, lobresols về âu châu. Đức Cha kinh lược tòa thánh cũng xin xét lại quyết định triệu hồi các cha dòng augutinh vì giáo dân không phục các cha đaminh. Một lần nữa ngày 22-12-1764 Bộ truyền giáo quyết định giữ nguyện lệnh năm 1757, trao toàn điạ phận đông cho dòng daminh và triệu hồi các cha dòng augutinh, đồng thời ra lệnh cho cha Adriano phải rồi Bắc Việt. Từ đây về sau các các gm coi địa phận đông đều thuộc dòng Đaminh.